|
Z historii sopockich szlaków spacerowych
 Tradycja szlaków spacerowych sięga czasów kurortu Jana Jerzego Haffnera. Kuracjuszom – obok kąpieli – ordynowano przejażdżki łodziami po Zatoce Gdańskiej (wdychanie jodu) i spacery w lasach okalających Sopot od zachodu. Na Królewskim Wzgórzu (zbieg ulic 23 Marca i Armii Krajowej) znajdowała się kawiarnia stanowiąca zarazem punkt widokowy, a dzisiejsza ul. 23 Marca stanowiła zagospodarowany szlak spacerowy z ławeczkami. Wkrótce uruchomiono tą samą trasą linię tramwaju konnego do skraju lasu.
Pierwsze znakowane szlaki turystyczne pojawiły się na stokach wysoczyzny w latach dwudziestych XX w. za sprawą Otto Gerike, członka sopockiego Magistratu, a następnie prezesa – założonego w 1881 r. – Towarzystwa Upiększania Sopotu. Na wyznakowanych szlakach znajdowały się punkty widokowe, altanki, ławeczki, tablice z mapami.
Znakowane szlaki spacerowe w lasach sopockich pojawiły się ponownie w latach 60. XX w. Od nieco później spopularyzowanych turystycznych szlaków pieszych wyróżniało je żółte tło.
W końcowych latach XX w. Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. dr Aleksandra Majkowskiego wespół z Radą i Urzędem Miasta w Sopocie podjęły wspólne działania nad odtworzeniem sieci szlaków spacerowych z lat 60. Zachowując tradycję w nazewnictwie, sposobie ich znakowania, przygotowano i wyznaczono sieć 5 szlaków pozwalających poznać to, co najciekawsze w Sopocie i jego bliskim otoczeniu. Sopockie Szlaki Spacerowe w obecnej wersji uzupełniają sieć szlaków turystycznych na obrzeżach miasta.
Szlak wiewiórek
Sanatorium „Leśnik” – Wielka Gwiazda – Droga Wielkokacka – Glinna Góra (Sępie Wzgórze) – Rezerwat starodrzewu Zajęcze Wzgórze – Stadion Lekkoatletyczny (ul. Wybickiego).
 Szlak w terenie wyznakowany kolorem białym (tło żółte) – mierzy 4 km i w całości przebiega lasem w strefie krawędziowej wysoczyzny, co przydaje mu walorów widokowych – szczególnie w końcowym jego odcinku.
Spacer rozpoczynamy w górnej partii Doliny Gołębiewskiej – opodal sanatorium „Leśnik” – w miejscu gdzie ul. 23 Marca przechodzi w leśną drogę i wznosząc się, łagodnie zmierza na południe. Otacza nas tu las bukowy z domieszką innych gatunków drzew. Często zwracają uwagę leśne olbrzymy – wysokie drzewa o dużym obwodzie pnia. Niektóre z nich mają status pomników przyrody i podlegają ochronie prawnej.
Na lewo od miejsca, w którym droga wchodzi w niewielki wykop, w odległości ok. 20 m rośnie dąb szypułkowy zrośnięty z dwóch pni o łącznym obwodzie 370 cm. Pomiaru tego dokonuje się na wysokości 1,3 m od poziomu gruntu (tzw. pierśnica).
Niebawem dochodzimy do Wielkiej Gwiazdy. Tu przecinamy czarny szlak spacerowy (23 Marca – Brodwino) i skręcamy w lewo, spotykając niebieski szlak turystyczny łączący Sopot Kamienny Potok z Kartuzami. Na Wielkiej Gwieździe dziś znajduje się niewielka wiata – pozostałość po urządzeniach turystycznych wykonanych przez służby leśne. Około 20 m od tej wiaty w kierunku zachodnim żyją w pełnej zgodzie zrośnięte pniami buk i sosna o wysokości ponad 25 m, a obwodzie pnia 320 cm. Od połowy XIX w do 1945 r. wznosiła się tu restauracja „Grosser Stern” („Wielka Gwiazda”), z której chętnie korzystali kuracjusze oraz mieszkańcy podczas spacerów. Oba szlaki Drogą Wielkokacką wspólnie zdążają na wschód.
Po niespełna 500 metrach szlak oznaczony niebiesko skręca w prawo. Wkrótce teren po lewej stronie drogi zaczyna się obniżać. W miejscu, gdzie z lewej rysuje się wyraźna dolina, z prawej na poboczu rośnie buk pospolity zrośnięty z dwóch pni o obwodzie 245 cm.
Przecinamy czarny szlak turystyczny (Sopot – Wieżyca – Kamienica Królewska), by następnie skręcając w prawo wejść na drogę, którą biegnie szlak zielony (Sopot Kamienny Potok-Skarszewy). Tu również przecina naszą trasę niebieski szlak spacerowy (Dolina Siedlisko – Dolina Świemirowska – ul. Smolna).
Szlaki biegną grzbietem wzniesienia. Z Glinnej Góry (Sępiego Wzgórza) rozpościera się panorama miasta i Zatoki Gdańskiej, zaś w dole dostrzegamy barwną płytę stadionu lekkoatletycznego. Powstał on w 1923 r., w stulecie założenia uzdrowiska i zwany był boiskiem stulecia. Jego obecny kształt i wyposażenie pochodzą z ostatnich lat. Gospodarzem jest tutaj Sopocki Klub Lekkoatletyczny, który posiada w swych szeregach licznych olimpijczyków. Stadion to miejsce ważnych w kalendarzu sportowym imprez. Obiekt położony jest w głębi Doliny Owczej, której nazwę prawdopodobnie należy wiązać z wykorzystywaniem w przeszłości tego terenu do wypasu owiec z folwarku klasztornego Cystersów.
U granic rezerwatu szlak zielony skręca w prawo (w dół), my zaś granicą rezerwatu podążamy ku szczytowi Zajęczego Wzgórza. Następnie kierujemy się w dół, skręcamy w lewo i drogą wiodącą przez rezerwat dochodzimy do stadionu.
Rezerwat „Starodrzew Zajęcze Wzgórze” zajmuje powierzchnię 11,74 ha. Znajdziemy tam buki, trochę dębów i wprowadzoną około 150 lat temu sosnę. Występuje tu również blisko 90 gatunków roślin naczyniowych, w tym cztery (bluszcz pospolity, jarząb szwedzki, konwalia majowa i marzanka wonna) chronione.
Przed stadionem tablica upamiętniająca martyrologię polskich sportowców w czasie II wojny światowej, osadzona na polodowcowym głazie. Przetransportowano go w 1926 r. z Niedźwiedziego Bagna – odgałęzienia Doliny Gołębiewskiej. Pierwotnie 10-tonowy głaz miał upamiętniać stulecie uzdrowiska i budowę stadionu.
Szlak mew
Przystanek ZKM ul. Bernardowska – wąwóz potoku Swelinia – Park Północny – ul. Powstańców Warszawy – ul. J. J. Haffnera – grodzisko – ul. Wosia Budzysza – ul. Powstańców Warszawy – Plac Zdrojowy – ul. Parkowa – ul. Poniatowskiego – Al. Wojska Polskiego – ul. Zdrój Świętego Wojciecha – Zdrój Świętego Wojciecha
Szlak w terenie wyznakowany kolorem zielonym (tło żółte) – bierze początek na granicy Sopotu i Gdyni i liczy 5 km.
 Z biegiem potoku kierujemy się ku morzu. Ścieżka prowadzi nad coraz głębszą doliną erozyjną, w której toczy swe wody potok Swelinia – w okresie międzywojennym stanowiący granicę między Polską i Wolnym Miastem Gdańskiem (stąd też Niemcy zwali go Granicznym).
Przy plaży skręcamy w asfaltową alejkę prowadzącą w kierunku południowym. Od plaży oddziela nas niska wydma (zaczątek Mierzei Wiślanej). Wkrótce przed nami pojawia się szałas góralski „Koliba”.
Kontynuujemy marsz w dotychczasowym kierunku by nie dochodząc do ujścia Kamiennego Potoku skręcić w prawo i ulicami Powstańców Warszawy i J. J. Haffnera dotrzeć na sopockie grodzisko – miejsce festynów archeologicznych. Gród – w części zrekonstruowany – wznieśli słowiańscy Pomorzanie w drugiej połowie VIII w. i dotrwał po wiek X. Nieregularny czworobok o wymiarach 45x49 m okalały wały ziemne wysokie na ok. 6 m, wzmocnione drewnem i kamieniami. Od zachodu gród dodatkowo ubezpieczała fosa o głębokości 7 m. Od wschodu, u podnóża skarpy, rozciągało się morze lub mokradła. W dniach i godzinach, w których grodzisko jest niedostępne, ul. J. J. Haffnera dochodzimy do najbliższej przecznicy i skręcamy w lewo.
Ulicą Wosia Budzysza (pseudonim literacki Jana Karnowskiego, pisarza, historyka i krytyka literatury kaszubskiej) idziemy ku morzu, a następnie skręcamy w prawo, w ul. Powstańców Warszawy. Z lewej strony rozciąga się Park Północny, którego alejki staną się panteonem ludzi kultury związanych z miastem, z prawej Instytut Oceanologii PAN oraz korty i hale Sopockiego Klubu Tenisowego.
Po lewej – w bezpośrednim sąsiedztwie plaży – wznoszą się siedziba Teatru Atelier im. Agnieszki Osieckiej i Grand Hotel (wzniesiony w latach 1924-27). Po przeciwległej stronie ulicy znajduje się pierwsza w dziejach Sopotu świątynia – wzniesiony w latach 1869–70 neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia NPM.
Po II wojnie światowej drugim patronem kościoła ustanowiono św. Andrzeja Bobolę i pod tym wezwaniem jest powszechnie znany w Sopocie. Wzniesiony sumptem mieszkańców i kuracjuszy na terenie ofiarowanym przez rybacką rodzinę Karpińskich, jest obiektem zabytkowym. W wyposażeniu zwracają uwagę Piękna Madonna (XV w.), gotycki krucyfiks (XVI w.) oraz współczesne witraże – dzieło prof. M. Ruhnke-Duszenko i tabernakulum – praca S. Skury. Ponieważ w pierwszych latach w kościele gromadzili się głównie polscy mieszkańcy i kuracjusze, przylgnęło doń miano Kaplicy Polskiej. W latach 80. XX wieku wzniesiono w jej bezpośrednim sąsiedztwie nowy kościół wg projektu Bartłomieja Zawiejskiego.
Mijamy Państwową Galerię Sztuki i przez Plac Zdrojowy wkraczamy w obręb Wojewódzkiego Zespołu Reumatologicznego, a następnie przechodzimy na teren Parku Południowego. Po lewej pozostaje, wzniesiony w 1903 r. wg projektu Paula Puchmüllera, Zakład Balneologiczny. Wcześniej w tym miejscu stał obiekt z czasów Jana Jerzego Haffnera – założyciela kąpieliska. Upamiętnia go tablica umieszczona przy głównym wejściu. Przed budynkiem możliwość spożywania (wg wskazań lekarza) 15-krotnie rozcieńczonej solanki. W 1997 r. uruchomiono kąpiele solankowe bazujące na sopockich złożach.
W Parku Południowym zwracają uwagę: modernistyczny kościół pw. Zbawiciela, poświęcony w 1919 r., służący parafii ewangelicko-augsburskiej na Skwerze ks. Otto Bowiena – pastora okresu międzywojennego – grzybek inhalacyjny z sopocką solanką – zasilany ze Zdroju św.Wojciecha oraz Łazienki Południowe - dzieło Paula Puchmüllera z 1907 r.
Wkraczamy na ul. Parkową, gdzie przy skrzyżowaniu z ul. Kordeckiego znajduje się w ciągu zieleni ulicznej okazały cis. Po przeciwnej stronie ulicy Parkowej budynek o numerze 18. – w okresie międzywojennym własność polskiej Dyrekcji Kolejowej w Gdańsku – mieścił od 1923 r. ochronkę, a od 1930 r. także Szkołę Gdańskiej Macierzy Szkolnej (młodsze klasy). Istnienie tych placówek upamiętnia tablica. Warto też zwrócić uwagę na kamienicę czynszową z 1903 r., a oznaczoną numerami 43/45.
Szlak skręca w ul. Józefa Poniatowskiego, przy której w budynku nr 8 – w dawnej willi Ernsta Augusta Claaszena – stworzono siedzibę Muzeum Sopotu.
Stąd w prawo, Al. Wojska Polskiego, konsekwentnie prowadzi nas w kierunku południowym (uwaga – oznakowania szlaku znajdują się na wydzielonej ścieżce rowerowej). Mijamy przystań rybacką, skrywającą się za wydmą, na której urokliwa kapliczka przypomina ostatnią wizytę Papieża Polaka w Sopocie (1999) – stanowiła bowiem część ołtarza na hipodromie.
Niebawem szlak skręca w ulicę Zdrój św. Wojciecha. Tu przy obiektach zdroju nasza wędrówka dobiega końca. Wydobywana tutaj solanka zasila obiekty Wojewódzkiego Zespołu Reumatologicznego.
W drodze powrotnej zachęcamy do odwiedzenia osobliwej enklawy miasta – osady rybackiej z początków XX w. przy Placu Rybaków. Mimo zachodzących zmian wiele pozostało z dawnego charakteru tego miejsca.
Szlak dzików
Osiedle 23 Marca (pętla autobusowa) – Wielka Gwiazda – Dolina Świemirowska – Długa Dolina (Długi Grunt) – Dolina Kamiennego Potoku – Os. Brodwino
Szlak, w terenie wyznakowany kolorem czarnym (tło żółte), łączy dwa sopockie osiedla 23 Marca i Brodwino, a jego długość wynosi 5,7 km.
 Trasę rozpoczynamy w Dolinie Gołębiewskiej, udając się w górę – w kierunku sanatorium „Leśnik”. W miejscu przecięcia zielonego szlaku turystycznego (Sopot Kamienny Potok – Skarszewy), skręcamy na leśną ścieżkę. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na okazałe sosny.
Stromym podejściem osiągamy Wielką Gwiazdę, gdzie przecinamy bieg białego szlaku spacerowego (sanatorium „Leśnik” – stadion SKLA) i niebieskiego turystycznego (Sopot Kamienny Potok – Kartuzy). Na Wielkiej Gwieździe dziś znajduje się niewielka wiata – pozostałość po urządzeniach turystycznych wykonanych przez służby leśne.
Około 20 m od tej wiaty w kierunku zachodnim żyją w pełnej zgodzie zrośnięte pniami buk i sosna o wysokości ponad 25 m i obwodzie pnia 320 cm. Przy skrzyżowaniu dróg od połowy XIX w. do 1945 r. wznosiła się restauracja „Grosser Stern” („Wielka Gwiazda”), z której usług chętnie korzystali kuracjusze oraz mieszkańcy podczas spacerów. Stąd zmierzamy szeroką leśną drogą do dużego węzła dróg i ścieżek, wokół którego rosną okazałe sosny i buki.
Skręcamy w lewo, by niebawem osiągnąć kolejne skrzyżowanie, za którym szlak zmierza skośnie w prawo. Otacza nas młody las bukowy, w którym dominują pojedyncze okazałe buki i sosny. Przecinamy niewielką polankę by po około 100 m natrafić na dwa głazy. Szlak skręca w prawo w asfaltową drogę, przy której okazały głaz – pomnik przyrody. Przy drodze, na której towarzyszy nam czerwony szlak spacerowy (Os. Brodwino – Stawowie), pojedyncze okazy sosen.
Przy starym kamiennym drogowskazie leśnym skręcamy w prawo. Osiągnąwszy linię gazociągu (żółte słupki) skręcamy w lewo-skos. Przy ścieżce głazy narzutowe. Schodzimy w dół i skręcamy w lewo. Tu również obserwujemy głazy narzutowe i okazałe sosny. Wyraźna ścieżka doprowadza nas do Długiej Doliny (Długi Grunt), skręcamy w prawo przy modrzewiu – pomniku przyrody.
Wspólnie z czerwonym szlakiem spacerowym zmierzamy w kierunku Drogi Wielkokackiej.
Towarzyszą nam liczne głazy narzutowe i pojedyncze okazałe sosny. Wraz z niebieskim szlakiem turystycznym przechodzimy przez ul. Sopocką i wkraczamy w Dolinę Kamiennego Potoku, nad którym wyrosło osiedle Brodwino. Na jego skraju ujęcie wody z charakterystycznym budyneczkiem.
Mostkiem nad potokiem wkraczamy na ul. Kolberga, którą docieramy do centrum handlowego.
Szlak zajęcy
Osiedle Brodwino (przystanek ZKM centrum handlowe) – Długa Dolina (Dolina Długi Grunt) – Gręzowo – Droga Nadleśniczych – Stawowie
 Szlak, w terenie wyznakowany kolorem czerwonym (tło żółte), liczy 9,5 km i przebiega zachodnią i południowo–zachodnią granicą miasta, malowniczymi leśnymi drogami od osiedla Brodwino do Stawowia.
Wędrówkę rozpoczynamy na osiedlu Brodwino, usytuowanym w Dolinie Kamiennego Potoku. Ulicą Oskara Kolberga – obok kompleksu szkół – udajemy się w górę doliny, początkowo z czarnym szlakiem spacerowym (do osiedla 23 Marca w Dolinie Gołębiewskiej). U wejścia na teren ujęcia wody spoczywa wielki głaz – z napisu zachowane daty „1922–1926”, w głębi budynek odbiegający stylem od sąsiadujących wieżowców i bloków.
Po przecięciu ul. Malczewskiego skręcamy w prawo i ścieżką towarzyszącą ulicy zmierzamy w kierunku zachodnim. Ścieżka wprowadza nas w niewielki wąwóz, a gdy z prawej pojawia się siodło wchodzimy na grzbiet i idziemy nim w górę. Z kulminacji skręcamy w prawo i stromą ścieżką (!) schodzimy w dół, przecinamy niebieski szlak turystyczny (Sopot Kamienny Potok – Kartuzy) i skręcamy w lewo w Długą Dolinę (Dolina Długi Grunt) razem z czarnym szlakiem spacerowym.
Przy drodze, którą biegnie szlak, napotykamy głazy narzutowe oraz egzemplarze okazałych drzew, wśród których wyróżnia się modrzew – pomnik przyrody. Dalej z prawej podmokły teren, a przy drodze okazałe sosny. Napotykamy kolejny modrzew – pomnik przyrody z tablicą informacyjną. Niebawem na skrzyżowaniu dróg skręcamy w lewo (w dole po prawej zarastające oczko wodne) i dochodzimy do styku dróg leśnych z asfaltową; w głębi po prawej widoczne zabudowania Leśnictwa Gołębiewo.
Przez ok. 300 m zdążamy drogą asfaltową – wraz z czarnym szlakiem spacerowym – po czym wchodzimy na leśną drogę (prawo-skos) wśród młodego drzewostanu z wyraźną obecnością modrzewia. Wyprowadza nas ona do drogi na tyłach zabudowy Gręzowa (Leśnictwo Sopot). Tu skręcamy zrazu w prawo, a następnie w prawoskos. Drogą wśród świerków osiągamy polankę, za nią w lewo droga do leśniczówki Sopot. Zachowując dotychczasowy kierunek marszu, osiągamy drogę asfaltową (uwaga na ruch samochodowy) i skręcamy w lewo w Drogę Nadleśniczych. Szlak zmierza stąd w kierunku południowo-wschodnim i wschodnim. Niebawem z lewej pozostawiamy Borodziej, gdzie służby leśne wzniosły obiekt służący m.in. turystom. Przy drodze okazałe świerki i daglezje. Wkrótce spotykamy szlaki turystyczne czarny (Sopot – Kamienica Królewska), niebieski i zielony, by wspólnie z tymi ostatnimi pokonać fragment trasy.
Wespół z zielonym szlakiem skręcamy w lewo i grzbietem wzniesienia kierujemy się ku miastu. W miejscu gdzie szlaki rozdzielają się widać wody Zatoki Gdańskiej. Droga zaczyna opadać. Towarzyszą nam okazy różnych drzew, mrowiska. Wzrasta ilość dróg i ścieżek. Wśród niezbyt atrakcyjnych zabudowań warsztatów i obiektów przemysłowych osiągamy ul. Czyżewskiego w bezpośrednim sąsiedztwie granic Sopotu i Gdańska.
Szlak saren
Osiedle Mickiewicza (ul. Żeromskiego) – Mała Gwiazda – Dolina Świemirowska – Dąb Esperantystów – Stawowie (ul. Smolna) Szlak, wyznakowany w terenie kolorem niebieskim (tło żółte), liczy 4 km.
 Początek szlaku znajduje się w Dolinie Siedlisko, w miejscu gdzie zabudowa ul. Żeromskiego graniczy z lasem. Przy ścieżce trzy głazy narzutowe. Na stojącym – zwanym Diabelskim Kamieniem – dostrzegamy zatarty napis Herrn Otto Gerike, 1924–1933 Zoppoter Stadtverordneter (Panu Otto Gerike, sopockiemu radnemu miejskiemu w latach 1924–1933). Otto Gerike (1861–1933), gdański kupiec i przedsiębiorca, od 1921 roku mieszkaniec Sopotu, w latach 1922–1924 członek sopockiego Magistratu, a wkrótce prezes założonego w 1881 roku Towarzystwa Upiększania Sopotu. Zajmował się wytyczaniem i znakowaniem szlaków turystycznych, urządzaniem na stokach wysoczyzny miejsc widokowych, budową leśnych altanek, ławeczek, ustawianiem tablic z mapami, wydawaniem map turystycznych.
Opodal 200-letniego dębu bezszypułkowego (obwód pnia 3,5 m) – pomnika przyrody – wkraczamy do lasu i Dolinką Daglezjową udajemy się w kierunku zachodnim. Starodrzew tej partii lasu stanowią daglezje zielone (15 egzemplarzy o statusie pomników przyrody przy ścieżce) – wiek ponad 100 lat, wysokość ok. 45 m i obwód pni 2,1–3,1 m – sosny zwyczajne, buki, świerki.
Wąską ścieżką Wilczego Parowu wspinamy się na Małą Gwiazdę gdzie spotykamy turystyczne szlaki czarny (Sopot – Wieżyca – Kamienica Królewska) i zielony (Sopot Kamienny Potok – Skarszewy). Skręcamy w lewo i wraz z tym ostatnim wspólnie pokonujemy ok. 50 m. Tu przecinamy biały szlak spacerowy (Sanatorium „Leśnik” – Stadion SKLA) i schodzimy w ścieżkę biegnącą poniżej grzbietu.
Po wykonaniu bardzo ciasnej pętli w lewo, skręcamy stromo w dół wyraźną drogą w towarzystwie okazałych sosen i buków. Osiągamy Dolinę Świemirowską i z biegiem ul. Reja kierujemy się w lewo, spotykając dorodne sosny i świerki. Ponownie spotykamy szlak zielony i wraz z nim (między ogrodami działkowymi) dochodzimy do Dębu Esperantystów (pamiątka Światowego Kongresu Esperantystów – Gdańsk 1927).
Opodal źródliska skręcamy w lewo w szeroką drogę, biegnącą w sąsiedztwie ujęcia wody „Nowe Sarnie Wzgórze”. Następnie drogą wzdłuż ogrodów działkowych, w towarzystwie napotykanych okazałych sosen, osiągamy ul. Smolną.
Szlak kończy się przy Al. Niepodległości w sąsiedztwie przystanków autobusowych.
Szlak Lisów (Punktów widokowych)
 SKM Sopot Kamienny Potok - ul. Małopolska - kościół pw. Zesłania Ducha Świętego* - Osiedla Brodwino - Rysie wzgórze - ul. Okrężna* - Wzniesienie Strzeleckie* - Wzgórze Olimpijskie - Łysa Góra* - Mała Gwiazda - Glinna Góra (Sępie Wzgórze)* - Dąb Esperantystów - Stawowie (ul. Smolna).
Długość szlaku wynosi 9,5 km
Łączy 5 punktów widokowych, z których najszerszą panoramę zapewniają Wzgórze Strzeleckie i Łysa Góra; na trasie Dąb Esperantystów- pamiątka Światowego Kongresu Esperantystów- Gdańsk 1927 r.
|
